Reactie Componist des Vaderlands op het regeerakkoord: De toegevoegde waarde van kunst & cultuur

Mei 2024

Noem het beroepsdeformatie, maar altijd als ik de letters btw zie corrigeren mijn hersenen dat automatisch naar BWV – Bach-Werke-Verzeichnis – het nummeringssysteem waarmee Bachs werken geordend worden. En als ik dan btw 21% vertaal naar BWV 21? Dan deelt Bach onze zorgen om de beslissing om het btw-tarief op concertkaartjes, museumbezoek en boeken te verhogen:

‘Ich hatte viel Bekümmernis in meinem Herzen’
‘Mijn hart was vol zorgen’
(Bach BWV 21)

Zo start deze cantate, die op 17 juni 1714 het licht zag als onderdeel van een rouwdienst. Ironisch toepasselijk.

Ik ben in de 35 jaar dat ik leef getuige geweest van de politieke afbrokkeling van onze culturele sector. De sector waar ik me al sinds mijn 4e levensjaar in beweeg. De sector die me heeft gevormd, waarin ik het allermeest over mezelf en mijn talenten heb geleerd, de sector waarin ik uiteindelijk zelfs mijn professionele plek heb gevonden en waarin ik mijn liefde voor nieuwe muziek met mijn behoefte aan maatschappelijke relevantie heb kunnen combineren.

Deze afbrokkeling raakt mij dus persoonlijk, maar – nog veel belangrijker – het is ook de sector die mensen met elkaar verbindt. De sector die polarisatie overstijgt en faciliteert dat mensen samen iets moois maken ongeacht hun onderlinge verschillen. Het is de sector die in staat is om diverse perspectieven op hedendaagse vraagstukken te bieden, snel in te springen op nieuwe ontwikkelingen en constant reageert en reflecteert op de actualiteit. Het is de sector die zorgt voor geluk, voor verwondering, voor het verbeelden en verklanken van emoties, voor het vieren, het rouwen, het stilstaan en juist het in beweging zetten. Kunst & cultuur zijn de voedingsbodem van onze maatschappij en de staat ervan is een graadmeter voor ons Bruto Nationaal Geluk.

Ja, ik maak me zorgen om de mensen die werkzaam zijn in de culturele sector. Het zijn mensen die werken vanuit overtuiging, liefde, passie en idealisme. Mensen die zowel reflecteren op de staat van onze wereld alsook de schoonheid ervan weten uit te lichten. Mensen die ondanks alle tegenslagen van de afgelopen jaren steeds een nieuwe weg hebben weten te vinden. Want dat is onze kracht: de creativiteit van het vinden van nieuwe wegen. En tegelijk ook onze zwakte want daarmee laten we ook steeds zien dat we toch wel blijven maken, al zagen ze structureel de poten onder onze stoelen vandaan. Ik vermoed – en hoop en vrees – dat we ook nu tóch weer zullen blijven creëren.

Maar op dit moment maak ik me het meest zorgen over de mensen die straks de toegang tot dit alles ontzegd wordt. De verhoging van het Btw-tarief op concerten is funest voor de toegankelijkheid van kunst & cultuur. Hiermee verwordt het inderdaad – tegen wil en dank – tot een elite-product, terwijl het dat inhoudelijk niet is. De mensen die voorheen bereid waren meer dan €100 aan een avondje opera uit te geven zullen dat ook na de Btw-verhoging wel blijven doen. Maar mensen met lagere inkomens, gezinnen met kinderen en de mensen die nooit eerder naar het theater gingen zullen wel degelijk een nog hogere drempel ervaren om naar de theaters, musea en concertzalen te gaan.

En nog schadelijker: het nieuwe regeerakkoord rept met geen woord over kunst & cultuur en bevestigt daarmee voor de zoveelste keer dat degene die ons land besturen niet in staat zijn het enorme belang ervan in te zien. Het is verworden tot een pion die achteloos verschoven en opgeofferd wordt, terwijl het de oplossing van zoveel huidige problematiek zou kunnen en moeten bespoedigen.

Als je aan de toekomst van een land denkt, dan heb je slimme, creatieve en gelukkige mensen nodig. Mensen die duurzame oplossingen verzinnen voor de grote vraagstukken waar we mee te dealen hebben. Mensen die in gesprek gaan, die mogelijkheden zien, die krachten weten te bundelen, die hun eigen talent kennen en dat van anderen herkennen en stimuleren. Nee, niet iedereen hoeft kunstenaar te worden. Maar iedereen verdient het van jongs af aan de mogelijkheid te krijgen om zich optimaal te ontwikkelen en daarin speelt de ontwikkeling van creativiteit een niet te ontkennen rol.

Daar is niks vaags aan. Het spelen van een instrument heeft bewezen positief effect op de hersenontwikkeling van kinderen. Engeland investeert net een miljoen pond in muziekcafés voor mensen met dementie omdat het de effecten van alzheimer aantoonbaar vertraagt. De Philharmonie van Parijs initieert projecten voor scholen omdat de data aantonen dat het een positief effect op de leerprestaties én de sociale cohesie binnen de klassen oplevert. En de Nederlandse wetenschapsjournalist Mark Mieras toont aan dat muziekles op school de kansenongelijkheid tussen kinderen verkleint.

Dus ongeacht de gekozen politieke richting: de gezochte winst ligt niet in de bezuiniging, maar juist in het versterken en breed toegankelijk maken van de culturele sector.

Anne-Maartje Lemereis
Componist des Vaderlands 2024-2025

In het radioprogramma Podium bij NPO Klassiek uitte Componist des Vaderlands Anne-Maartje Lemereis dinsdag 21 mei haar zorgen om het regeerakkoord. Lees hier meer daarover.